CRNOGORSKO NARODNO POZORIŠTE

Istorija Crnogorskog narodnog pozorišta u Podgorici započinje pedesetih godina 20. vijeka, nakon odluke da se administrativni centar Narodne Republike Crne Gore preseli iz Cetinja u Podgoricu (tadašnji Titograd). Osnivanju ovoga teatra prethodi organizovani i kontinuirani pozorišni život u Crnoj Gori koji se, od 1884. godine, pod pokroviteljstvom državne vlasti, odvijao prvo na Cetinju, od 1910. godine, u okviru Kraljevskog pozorišta Zetski dom, prvobitno Knjaževskog crnogorskog narodnog pozorišta, a zatim i u okviru Narodnog pozorišta Zetske banovine, od 1931. godine, do drugog svjetskog rata. Osim toga, prvih godina nakon rata profesionalna gradska pozorišta bila su formirana u Kotoru, Nikšiću i Pljevljima, dok se pozorišni život Podgorice još uvijek temeljio na aktivnostima lokalnih amaterskih društava, te gostovanjima trupa i teatara iz drugih centara. Inicijatori za osnivanje još jednog profesionalnog gradskog pozorišta u Crnoj Gori isticali su veliko interesovanje publike za predstave gostujućih trupa, te nužnost da Republika Crna Gora, poput ostalih federalnih jedinica Jugoslavije, dobije reprezentativni teatar u glavnom gradu. Odluka da se u Titogradu osnuje Gradsko narodno pozorište donijeta je početkom 1953. godine, od strane gradskog Narodnog odbora. Za prvog upravnika postavljen je reditelj Vasilije Šćućkin, a novoosnovano pozorište je u početku koristilo prostorije bioskopa „Kultura“. Ansambl je bio formiran od glumaca koji su došli u Titograd iz drugih jugoslovenskih republika, kao i iz redova najboljih amatera crnogorskih kulturno-umjetničkih društava.

Počeci su bili teški bez matične zgrade pa se novoosnovano pozorište suočavalo sa nizom tehničkih, materijalnih i drugih problema. Zbog ograničenih izvođačkih mogućnosti i nevelikih umjetničkih potencijala ansambla, na repertoaru su bili česti dramski komadi folklornog karaktera čiji je primarni cilj bio da publiku zabave. Ipak, obavezan dio repertoara činili su i komadi svjetskih klasika, od kojih su u prvoj deceniji bili najznačajniji Šekspirovi „Mletački trgovac“ i „Otelo“, Molijerov „Žorž Danden“, Gogoljeva „Ženidba“, Goldonijev „Lažljivac“, Šilerova „Spletka i ljubav“, te Rasinova „Fedra“. Ubrzo je uočena i potreba da se više pažnje posveti stvaranju nacionalnog repertoara, odnosno da se podstakne domaće dramsko stvaralaštvo. Sa tim ciljem, Savjet za prosvjetu i kulturu, 1955. godine, raspisao je konkurs za dramu sa tematikom iz crnogorskog života. Pored toga počelo se i sa dramatizacijama romana crnogorskih autora pa je tako, krajem prve decenije, u režiji Nikole Vavića, postavljen na scenu roman „Hajka“ Mihaila Lalića.

Početkom treće sezone, 1955. godine, odlukom Savjeta za prosvjetu i kulturu, ukinuto je Narodno pozorište na Cetinju kao centralna teatarska kuća u Crnoj Gori i umjetnička ustanova od republičkog značaja pa je veći dio njegovog ansambla prešao u titogradsko Gradsko narodno pozorište. Time je kadrovska situacija u ovoj kući, dolaskom profesionalnih glumaca i reditelja, unekoliko poboljšana. U titogradsko pozorište prešao je i upravnik Cetinjskog pozorišta Junus Međedović, koji je zamijenio dotadašnjeg upravnika V. Šćućkina i na čelu Gradskog narodnog pozorišta u Titogradu ostao do 1958. godine. U tom periodu desio se jedan od ključnih događaja u istoriji Crnogorskog narodnog pozorišta, a to je otvaranje dovršene pozorišne zgrade, 5. maja 1956. godine, kada titogradski teatar mijenja i ime u Narodno pozorište.

Savjet za prosvjetu i kulturu i Glavni odbor Socijalističkog saveza, 1958. godine donijeli su odluku o ukidanju svih do tada postojećih profesionalnih pozorišta u Crnoj Gori, osim titogradskog. Ostavši jedini profesionalni teatar u republici, uz Pionirsko pozorište, Narodno pozorište u Titogradu dobilo je republički značaj. Nova pozicija odrazila se i na koncipiranje repertoara, koji je trebalo da bude mobilan i da zadovolji sve crnogorske sredine.

I pored otežanih uslova rada, koji su se ogledali i u formalnom položaju nominalno gradskog teatra s misijom republičkog značaja, titogradsko Narodno pozorište kretalo se u pravcu kvalitativnog rasta i sve šire afirmacije. Za vrijeme upravnika Nika Pavića, koji je vodio Narodno pozorište deset godina (1958-1968), u sezoni 1965/66, došlo je do pokretanja Male scene, kamernog prostora na kojem je trebalo prezentovati avangardnije forme pozorišnog izraza. Pedesete godine titogradsko pozorište obilježio je uglavnom rediteljski stil Ilije Dode Nikolića i Nikole Vavića, koji su djelovali kao stalni reditelji.

Prvi važan iskorak titogradskog Narodnog pozorišta bila je premijera „Gorskog vijenca“, P. P. Njegoša, u Zagrebu 1960. godine, izvedena povodom obilježavanja stogodišnjice Hrvatskog narodnog kazališta. Predstavu je režirao Nikola Vavić. Ova izvedba “Gorskog vijenca” imala je značajan odjek u drugim sredinama. Nakon toga, prije kraja prve decenije postojanja, ostvarena su gostovanja u gotovo svim jugoslovenskim republikama.

Status Narodnog pozorišta u Titogradu (Podgorici), kao teatra od nacionalnog značaja i reprezentativne pozorišne kuće Crne Gore, potvrđen je 1969. godine, kada je naziv promijenjen u “Crnogorsko narodno pozorište” (CNP). Nedefinisani način finansiranja između opštine i republike razriješen je tek 1972. godine, kada je CNP od strane Izvršnog odbora Republičke zajednice kulture proglašeno institucijom od republičkog značaja, koja će imati poseban tretman u raspodjeli sredstava za pozorišnu djelatnost. Tih godina igran je klasični repertoar i komadi svjetske dramaturgije (Gogolj, Čehov, Ibzen, Breht, Aristofan, Plaut, Šo, Sartr, Kišon…), ali u najvećem stepenu i dalje je preovlađivao tzv. laki repertoar koji je publika voljela dok je kritika negodovala smatrajući da nacionalno pozorište iznevjerava svoju misiju. Pored reditelja N. Vavića i I. Nikolića, jedno vrijeme u titogradskom pozorištu radila je i sovjetska rediteljka Cisana Murusidze. Od gostujućih reditelja, najveći broj premijera u tome periodu režirali su Vida Ognjenović i Radomir Šaranović, a od 1969. godine i Blagota Eraković, koji ubrzo postaje stalni reditelj CNP. Od 1969. do 1972. godine, upravnik CNP bio je Mirčeta Pešić. U toku njegovog mandata zgrada pozorišta je renovirana.

Nešto kasnije, 1973. godine, pod upravom Milorada Boškovića, pozorište je prvi put gostovalo u inostranstvu. Predstave „Lažni car Šćepan Mali“, po djelu Petra II Petrovića Njegoša, u režiji Blagote Erakovića i „Koštana“ Borislava Stankovića koju je režirao Nikola Vavić, izvedene su u ukrajinskim gradovima Kijevu i Odesi.

Za vrijeme upravljanja pozorištem (1975-1981) od strane svestranog dramskog umjetnika i sposobnog pozorišnog organizatora Vladimira Popovića, došlo je do pozitivnih promjena teatarske klime u Crnoj Gori. Tada je pokrenut festival Jugoslovenski pozorišni susreti, koncipiran da prezentira aktuelne produkcije jugoslovenskih nacionalnih teatara. Taj je festival predstavljao veliko osvježenje i održan je tri puta. U istome periodu umjetnički direktor bio je pozorišni kritičar Milorad Stojović, koji je od 1981. do 1990. godine bio i direktor Crnogorskog narodnog pozorišta. Ovaj period karakterisala je promišljenija repertoarska politika, veća raznovrsnost djela na repertoaru, kao i naglašenije rediteljske poetike. Iako su najveći broj postavki uradili stalni reditelji Blagota Eraković i Nikola Vavić, tada u CNP počinju da režiraju i mladi crnogorski reditelji Branislav Mićunović i Slobodan Milatović, uz brojne gostujuće režisere. Na repertoaru su bili svjetski klasici i savremeni dramski tekstovi (Vilijams, Gogolj, Lorka, Žene, Čehov, Euripid, Breht, Singer, Ibzen…), kao i djela nacionalne i jugoslovenskih literatura, koja su novim scenskim čitanjem dobijala na aktuelnosti. Na scenu CNP stupio je i poetski teatar, kao i nova generacija domaćih dramskih pisaca.

Dotrajala zgrada CNP izgorjela je u požaru, 10. novembra 1989. godine. Pozorište, koje se u tom trenutku našlo u najtežoj situaciji od osnivanja, preselilo se u neadekvatan prostor Doma omladine „Budo Tomović“ pa je gostovanjima nastojalo održati kontinuitet djelovanja. Tada je za upravnika imenovan dugogodišnji stalni reditelj Blagota Eraković. Iako su aktuelizovani planovi za izgradnju nove zgrade pozorišta, opere i baleta, urađeni dvadesetak godina ranije, ipak je odlučeno (1990) da se stara zgrada obnovi i proširi. Obnova je trajala sedam godina. Najveći dio repertoara u ovome periodu režirao je B. Eraković, ali se kao gosti na scenama CNP pojavljuju i nova imena: Radmila Vojvodić, Jagoš Marković, Goran Bulajić, i drugi.

Dok je trajala obnova zgrade Crnogorskog narodnog pozorišta, za novog upravnika je, 1994. godine, imenovan Stevan Kordić, koji je na tome mjestu ostao do 1997. godine, a u kratkom periodu, sezone 1996/97, funkciju umjetničkog direktora vršio je dramski pisac Igor Bojović. U to vrijeme izvedeno je devet premijera, u teškim uslovima za pozorišnu produkciju. Zbog odsustva redovnog repertoara i gubitka publike, ovaj period može se označiti i kao sedmogodišnja pauza u djelovanju CNP.

Simbolički prelomni trenutak u istoriji CNP predstavlja svečano otvaranje nove pozorišne zgrade, 25. maja 1997. godine, kada je premijerno izvedena predstava „Gorski vijenac“, u režiji Branislava Mićunovića. U ovoj predstavi su prvi put igrali i studenti prve generacije glume sa cetinjskog Fakulteta dramskih umjetnosti. Tada je za direktora CNP postavljen reditelj Branislav Mićunović, koji je tu dužnost obavljao između 1997. i 2007. godine (između 2003. i 2007. godine djelovao je kao umjetnički direktor, dok je funkciju poslovnog direktora obavljao glumac Branimir Popović). U ovom periodu CNP je težilo da se nametne kao relevantna i prepoznatljiva regionalna pozorišna adresa, otvorena za nove umjetničke i produkcijske modele. Sa tim ciljem CNP je počelo češće ulaziti u koprodukcije sa regionalnim teatrima, uspostavljajući prekinute kulturne veze na prostoru bivše Jugoslavije. Potpisani su protokoli o saradnji sa svim nacionalnim teatrima u regionu, intenzivirano je gostovanje CNP u drugim zemljama, a umnogostručena su i gostovanja drugih pozorišta u CNP. Na taj način stvarana je atmosfera otvorenosti i dobre komunikacije, a CNP je dolazilo u priliku da upoređuje i sagledava domete svojih produkcija u odnosu na slične scenske proizvode regionalnih pozorišta. Osim toga, kroz različite projekte, CNP se usmjerilo ka obnavljanju pozorišnog života u crnogorskim gradovima, težeći da se ostvaruje kao nacionalni teatar. Takvo usmjerenje nastavljeno je i nakon što je za direktora CNP, 2008. godine, imenovan Janko Ljumović, uz doprinos Eduarda Milera kao umjetničkog direktora, u periodu 2010-2011. godine.

Od 1. novembra 1998. godine obilježava se Dan Crnogorskog narodnog pozorišta, povodom koga su ustanovljene i nagrade za najznačajnije umjetničke i organizacione rezultate u radu pozorišta. U toj sezoni (1998/99) ustanovljena je i scena Studio, kao mala scena namijenjena mladim profesionalcima i manjim scenskim formama. Takođe, osnovan je i Dokumentacioni centar i pokrenuta značajna izdavačka djelatnost, čime je CNP preuzelo ulogu koju u većini zemalja imaju pozorišni instituti i muzeji. U godinama obnove, osim pozorišnog segmenta, CNP se u svojoj produkciji bavilo i afirmacijom likovnog, filmskog i naročito muzičkog stvaralaštva. Posebno je važan muzički festival A tempo, koji se od 2001. godine održava u Crnogorskom narodnom pozorištu, u saradnji sa Muzičkim centrom Crne Gore.

Napori u pravcu produbljivanja međuteatarske komunikacije nastavljeni su kroz vodeću ulogu CNP u osnivanju pozorišne asocijacije NETA (Nova evropska teatarska akcija). Ova asocijacija ustanovljena je 2005. godine u Podgorici i tom prilikom okupilo se preko 30 pozorišta kao i pozorišnih festivala iz srednje i jugoistočne Evrope. Od tada do danas, CNP u ovoj asocijaciji ima aktivnu ulogu, kroz redovno učešće na njenim pozorišnim festivalima i u koprodukcijama. Osim toga, od 2008. godine, CNP je punopravni član evropske pozorišne mreže ETC (Evropske teatarske konvencije).

Jedan od najvažnih projekata za razvoj pozorišta u Crnoj Gori je Festival crnogorskog teatra, nacionalni pozorišni festival koji je po prvi put održan 2007, a od 2008. godine redefinsan kao Bijenale crnogorskog teatra. Ovaj festival, kome je CNP od početka izvršni producent, ustrojen je kao događaj takmičarskog karaktera koji okuplja i vrednuje najbolja dostignuća iz pozorišne produkcije u prethodne dvije godine u Crnoj Gori. U junu 2018. Crnogorsko narodno pozorište po prvi put je realizovalo festival pod naslovom Maštanije – Festival narodnih pozorišta. Ovaj festival je zamišljen kao regionalna i revijalna teatarska manifestacija.

Kao izraz stalnih nastojanja da se pruža podrška savremenoj crnogorskoj dramaturgiji, 2010. godine ustanovljen je bijenalni Konkurs CNP za najbolji domaći dramski tekst, uz pokroviteljstvo Ministarstva kulture Crne Gore.

CNP je danas moderno pozorište koje njeguje savremene međunarodne pozorišne trendove. Ono je i institucija kulture sa najobimnijom produkcijom u Crnoj Gori. Raznolik i raznovrstan repertoar koji obuhvata kako inovativne postavke svjetskih klasika i domaće dramske baštine, tako i savremene tekstove svjetske i domaće književnosti, te praizvedbe domaćih dramskih tekstova i autorske projekte, obilježen je nizom rediteljskih poetika: Egona Savina, Eduarda Milera, Blagote Erakovića, Slobodana Milatovića, Branislava Mićunovića, Radimile Vojvodić, Ane Vukotić, Lidije Dedović, Nika Goršiča, Paola Mađelija i drugih.

Od marta 2016. godine, Crnogorskim narodnim pozorištem, kao umjetnički direktor, upravljao je glumac Branimir Popović. U isto vrijeme za poslovnog direktora postavljena je Zorana Kralj. Od oktobra 2018. za umjetničkog direktora CNP izabran je reditelj Željko Sošić.

Sa hrabrošću u domenu stvaralačkog i upornošću da se istraje uprkos teškoćama, CNP nastavlja da stvara iskreno i otvoreno pozorište koje je utemeljeno na poštovanju napora svih koji su ga od osnivanja gradili. Do novije generacije glumaca, od kojih je među aktivnima najviše onih koji su stasali i stasaju na Fakultetu dramskih umjetnosti na Cetinju, repertoar CNP ostvarivala je plejada scenskih umjetnika: Petar Begović, Mirko Simić, Ana Nikolić-Kačanik, Boro Begović, Nada Blažević-Kalember, Predrag Stojković, Danilo Radulović, Miloš Jeknić, Mira Simić, Branko Obradović, Ljubica Šarkić, Drago Malović, Nada Petričević, Veljko Mandić, Vladimir Popović, Stevo Matović, Dušanka Todić, Sunčica Todić, Petar Perišić, Zlata Raičević, Ivo Martinović, Gojko Kovačević, Dragica Tomas, Petar Tomas, Grozdana Lengold, Petar Vujović, Čedo Vukanović, Budimir Sekulović, Stanko Bogojević, Veska Maričić, Dragan Garić, Branislav Vuković, Gojko Burzanović, Ljubica Barać-Vujović, Zef Dedivanović, Dragan Račić, Slobodan Marunović, Momčilo Pićurić, Branimir Popović, Olivera Vuković, Jadranka Mamić, Mirko Vlahović, Žaklina Oštir, Varja Đukić i drugi.